Ljubić kroz istoriju: Granica dve imperije, mesto istorijskog boja i naselje Grebića

Kako je Ljubić oduvek bio na raskrsnici važnih puteva, kroz njega su prolazili Rimljani, Dubrovčani, Turci, Austrijanci, Nemci, dakle svi koji su trgovali i ratovali, pa je kao takvo mesto uvek imao neku interesantnu ulogu, priča Rodoljub Petrović, dugogodišnji novinar i publicista.

– Pošto sam poreklom iz Ljubića gde sam se rodio i odrastao, kao i sedam generacija iza mene, dosta vremena u svojoj karijeri sam potrošio na izučavanje prošlosti ovog naselja. Tako sam došao do zaključka da je Ljubić jedno od mesta iz legende srpskog naroda koje je bilo poprište mnogih važnih događaja, naročito u poslednja tri veka. Pre 300 godina, tačnije 19. novembra 1719 godine, u Ljubiću je potpisan sporazum zajedničke komisije Austrije i Turske o razgraničenju dve imperije. Po tom sporazumu, Ljubić i Čačak su pripali Austriji, a onaj drugi deo sa desne strane Morave, recimo Kulinovci i Atenica, ostao je u Turskoj. I tako je bilo punih 20 godina koliko se tu nalazila i pogranična policija.

Ovo mesto bilo je poprište žestokih borbi i u Prvom srpskom ustanku, što je malo poznato.

– Ovde su dolazili Arsenije Loma i Lazar Mutap da rasplamsaju bunu i oteraju Turke. A poseban slučaj je Drugi srpski ustanak. Posle Sabora u Takovu, na proleće 1815. godine, dolazi brat kneza Miloša, Jovan Obrenović, koji sa Lazarom Mutapom sakuplja vojsku oko Zapadne Morave i opseda Čačak koji je tada bio sedište turske vojske za ovaj deo Srbije. U aprilu iste godine i Miloš Obrenović dolazi na brdo Ljubić gde se uređuje jedan borbeni šanac i okupljaju  se ustanici. To je bio početak legendarnog boja na Ljubiću. Znajući da se Srbi okupljaju na Ljubiću, Turci dobijaju pojačanje sa svih strana, u to vreme dobijaju i dva topa koja su srpski ustanici kasnije zarobili kod Valjeva. Knez Miloš tada donosi odluku da se Turci po svaku cenu proteraju iz našeg kraja. Na Ljubiću se okuplja oko 3000 ustanika pešaka i oko 200 konjanika a za protivnike imaju tursku vojsku od oko 10.000 ljudi, dakle tri puta jaču vojsku. Možete onda zamisliti kako izgleda taj sukob i koliko su volje i hrabrosti uložili srpski ustanici da pobede Turke, što se i dogodilo 6. juna te godine, kaže Petrović.

Hajduk, Karađorđev barjaktar i topdžija

Ono što posebno izdvaja ovaj period, a što je i obeleženo spomen-kompleksom na brdu Ljubiću, je odlučujući boj i junačka pogibija Tanaska Rajića koji su odredili ishod Drugog srpskog ustanka.

– Tanasko Rajić je u Prvom ustanku bio Karađorđev barjaktar a u Drugom komandant artiljerijske jedinice od dva topa koje je čuvao do smrti. Zanimljivo je da su jedan od ta dva topa zarobili Francuzi od Poljaka tokom Napoleonovog pohoda na Rusiju. To je bio kraljevski top i za to vreme veoma moderan, a Napoleon ga je dao kao pomoć Turcima u borbi protiv Srba. Srbi su ga zarobili kod Valjeva i tako je završio u rukama Tanaska Rajića. Kada su konačno odlučili da se obračunaju sa ustanicima na Ljubiću, Turci su sa svojom konjicom prešli kod Konjevića i Trbušana pa su s bokova napali nekoliko šanaca u kojima su bili ustanici. U jednom od tih šanaca nalazio se i Tanasko Rajić sa svoja dva topa. Kako je bilo teško odolevati turskom napadu, ustanici su počeli da se povlače a Tanasko Rajić je odlučio da ostane i brani svoje topove do smrti. To je taj junački podvig koji je ušao u legendu srpskog naroda. U sledećih nekoliko dana došlo je do još nekih važnih događaja. Ustanici su ubili Imšir-pašu, zapovednika turske vojske dok je prelazio Moravu i to je bilo presudno da se Turci počnu hitno povlačiti. Boj na ljubiću je bila bitka koja je odlučila Drugi srpski ustanak i omogućila Srbiji da počne da se oslobađa od Osmanske imperije i postane samostalna država prvi put posle Kosovskog boja.

Posle Drugog srpskog ustanka i formiranja nove srpske države dolazi do naseljavanja Ljubića koji je do tada bio većim delom obrastao u hrastovu šumu, priča Rodoljub Petrović.

– Knez Miloš je počeo da naseljava Srbe iz Hercegovine, iz delova današnje Crne Gore, i dao im je pravo da koliko iskrče šume toliko dobiju zemlje i da jedno vreme ne plaćaju porez. Tada dolazi do promene strukture naselja, odnosno do njegove obnove i jačanja i ono postaje sve značajnije. Prema mnogim popisima, Ljubić je nekada imao onoliko stanovnika koliko ih je bilo i preko Morave u Čačku.

Ovo naselje je bilo veoma cenjeno u to vreme što svedoči i jedna anegdota. Kada je knez Miloš poslednji put dolazio u Čačak, pred smrt 1860. godine, krećući se od Milanovca u kolima koja su vukli konji, ađutant ga je pitao da li želi da sedi ili da leži budući da je već bio bolestan i star. Knez mu je odgovorio: „Neću ni ležati ni sedeti, nego ću stajati, jer sad prolazimo pored Ljubića”.

Današnji spomen-kompleks na brdu Ljubiću posvećen je ratnicima iz oslobodilačkih ratova Srbije u XIX i XX veku. Osnovni i najstariji spomenik ovog kompleksa podignut je 1938. godine i posvećen je boju na Ljubiću sa naglaskom na podvig Tanaska Rajića. Crkva koja se tu nalazi posvećena je knezu Lazaru, ne slučajno kaže Rodoljub Petrović, već kao simbolika jer je pogibijom kneza Lazara Srbija nestala kao samostalna država a posle boja na Ljubiću se obnovila.

Naselje specifično po ljudima i njihovoj domišljatosti

– Poseban razvoj Ljubića zabeležen je posle završetka Prvog svetskog rata. Formira se varošica, razvija se industrija, podižu se ciglane, crepane, strugare, zanatske radionice. Ljubić je bio opština od 1857. do 1941. godine kada su je okupatori ukinuli, pa je posle rata obnovljena ali i konačno ukinuta 1959. godine. Znači bila je to jedna celina, jedno veće naselje, specifično po ljudima koji su ga naseljavali, po njihovom radu, trudu, domišljatosti zahvaljujući kojoj su formirali naprednu varošicu. U njoj su, recimo, porezi bili niži nego u Čačku pa su Čačani često prelazili preko Morave u Ljubić da kupuju. Tako da je, pored boja na Ljubiću koji je ušao u legendu, ovo naselje ostalo zabeleženo i specifično po vrednim i domišljatim meštanima. Tu je izgrađena i železnička pruga posle Drugog svetskog rata. Svaki voz koji je dolazio iz Beograda i išao prema Sarajevu, a kasnije i prema Dubrovniku, u Ljubiću je stajao dva puta. Voz dođe iz Beograda, stane u Ljubiću, putnici siđu iz voza, on krene u Čačak pa se vrati nazad na trijanglu u Ljubić i zatim nastavlja dalje put prema Užicu i Sarajevu. To je bila saobraćajna raskrsnica gde su se ukrštali razni putevi. Iz pravca Kruševca i Kraljeva, iz pravca Beograda, iz pravca Sarajeva. Pored toga, preko Morave su uvek postojali mostovi koji su rušeni i obnavljani, tako da je Ljubić dugo godina bio jedna samostalna celina, kako privredna tako i demografska.

O organizovanom životu u tadašnjem Ljubiću govori i jedan administrativni podatak iz 1921. godine, koji naš sagovornik navodi i u svojoj knjizi „Priče o Ljubiću“.

– Onaj ko je dolazio sa druge strane Morave a hteo je da se doseli u Ljubić, morao je da napiše molbu i da u toj molbi navede zbog čega dolazi, da izjavi da opštini Ljubić neće biti na teretu jer ima svoj posao, i da iz kraja odakle dolazi donese dokument da tamo nikome nije ostao dužan i da ga niko zbog toga neće tražiti. Tako je Ljubić od davnina imao neku svoju specifičnost.

Grebići

Posebna specifičnost ovog naselja su njegovi stanovnici, Ljubićani koji sebe nikada nisu smatrali Čačanima. Oduvek je postojala distanca i to su bili različiti mentaliteti, kaže naš sagovornik.

– Čačak je kao varošica nastajao i gradio se tek negde oko crkve. To je bilo plavno, močvarno područje. Ljubić je bio sa ove druge strane, od Čačka ga je delila reka, gravitirao je prema severnom razvijenijem delu a stanovnici Ljubića i nisu imali neku preku potrebu da prelaze preko Morave. Čak je postojala i fizička distanca između Ljubića i Čačka. Od mosta do crkve nije bilo građevina, možda samo nekoliko kuća, pa je taj prostor od nekih 200 metara bio neka vrsta teritorijalne distance. S tim u vezi postoji i priča o Grebićima, stanovnicima Ljubića. Taj naziv je ostao i danas iako Ljubić više nije nešto što je nekada bio. Smatralo se da se ovaj nadimak davao preduzimljivim i nestašnim momcima sa leve obale Morave, ali to se ne može sa sigurnošću tvrditi. Neki ovaj naziv vezuju za vreme između sva svetska rata kada su omladinci sa šumadijske strane Morave bili prinuđeni da od svojih vršnjaka iz Ljubića traže dozvolu za prelaz preko ćuprije da bi posetili vašare, obetine i druge proslave koje su se održavale u Ljubiću. Znači, morali su da traže neku vrstu „vize“, kako smo mi to u šali govorili, da bi došli u Ljubić da se zabave. To je važilo i neko vreme posle rata dok se Ljubić nije „utopio“ u Čačak. Dakle, po jednoj teoriji, Grebići je bio naziv za momke sa druge strane Morave koji su bili blizu Čačka ali nisu bili Čačani. Međutim, druga priča o ovom nadimku je verovatnija i čvršće utemeljena. Jedan naš istoričar je pre nekoliko godina došao do podataka da blizu Nikšića postoji selo koje se zove Grebić i iz koga je nekoliko porodica došlo u Ljubić, pa su ih verovatno po tome prozvali Grebići.

Ljubić ponovo opština?

Danas se ponovo javlja ideja da Ljubić postane opština, ne iz političkih razloga već zato što je to jedna celina koja je sada dosta zapostavljena, kaže Rodoljub Petrović.

– Ljubić ima oko 18.000 stanovnika, skoro kao Gornji Milanovac, ima 4 mesne zajednice a nije opština. A recimo Sevojno sa 8.200 stanovnika je opština. Industrije ovde više nema. Ništa nije napravljeno u poslednje vreme, a mnogo toga je izgubljeno. Nekada je Dom zdravlja u Ljubiću imao stomatologa, rendgen i laboratoriju i sve to na ne više od 5.000 stanovnika. Danas, na 18.000 stanovnika, ima samo lekara opšte prakse. Nekada su ovde bili „Sima Siaraga“, kolska radionica, „Feromont“ koji je pravio delove za tenkove, ciglana i crepana „Ratko Mitrović“. Ništa od toga više ne postoji. Glavna ulica u Ljubiću je nekada bila ulica dućana – tu su se nalazili šnajderi, abadžije, obućari, bojadžije, bravari.  Znači to je bio centar u koji su dolazili ljudi iz okoline da završe neki posao, sašiju odelo, pazare na pijaci. Sve to se, nažalost, izgubilo.