Krajem prošle godine Narodni muzej u Čačku je izdao 44. Zbornik radova koji među 16 radova sadrži i dva rada o Jevrejima i njihovom životu u gradu na Moravi.
Istoričari Natalija Naumović i Milan Lišančić su se osvrnuli na period do 1941. i izlazak Jevreja iz anonimnosti, dok je istoričar dr Miloš Timotijević istraživao stradanje i spašavanje Jevreja u Čačku i okolnim mestima u Drugom svetskom ratu.
Istoričar Timotijević kaže da je u ovom periodu spaseno 30 Jevreja, čija se imena, zajedno sa imenima njihovih spasitelja, nalaze u najnovijem Zborniku.
– U naučnom radu koji je Zbornik objavio, ja se bavim holokaustom koji je jedinstvena pojava u istoriji tokom koje su nacisti pokušali da potpuno istrebe Jevreje, optužene za navodnu svetsku zaveru. Ovaj poduhvat u istoriji čovečanstva biće izdvojen kao nečuven zločin, jer niko nikada nije pokušao ništa slično. U tom kontekstu posmatram i uništavanje Jevreja u Čačku, jer kada su Nemci došli, jedna od prvih naredbi je bila popisivanje Jevreja, zatim njihovo javno obeležavanje, izbacivanje iz javnog života, a kasnije zatvaranje i organizovano ubijanje. U svom radu govorim o broju Jevreja u Čačku, o ljudima koji su Nemcima pomagali da se Jevreji popišu i pohapse, ali i o ljudima koji su pomagali da se Jevreji spasu. Ovih drugih je bilo mnogo više. Rad obuhvata događaje koji su se tim povodom zbivali i u okviru partizanskih i ravnogorskih jedinica. Moj rad sadrži i imena ljudi koji su posle rata dobili priznanje „Pravednik među narodima“ koju je Izrael ustanovio za sve ljude koji su pomagali Jevreje da se spasu od uništenja, priča dr Miloš Timotijević.
On navodi da je u svom delu, pored događaja o spasavanju Jevreja sa teritorije Čačka, istražio i objavio slične primere iz drugih opština Moravičkog i Zlatiborskog okruga.
– Čačani su podigli ustanak protiv okupatora 1941. godine i ovde je bio najmasovniji ustanak u čitavoj okupiranoj Evropi, pa je logično da su ustanici ubijali saradnike okupatora. Iz toga proizilazi da su skrivali Jevreje i pomagali im rizikujući svoje i živote svojih porodica. Čačani su uz pomoć tadašnjih vlasti Jevrejima nabavljali lažna dokumenta, prikazujući da su jevrejska deca Srbi. Istorijski spisi govore da je niz čačanskih familija učestvovalo u spasavanju jednog deteta. Neki od njih su dobili priznanje izraelske države, a neki ne. Ja sam u ovom radu zabeležio sve slučajeve i one koji su odlikovani medaljom „Pravednika“ i one koji nisu. Ovde ne mislim samo na Čačak, već i na Dragačevo, Ivanjicu, Gornji Milanovac, Kosjerić i Požegu. Zanimljivo je da su na ovom području Jevreji spasavani i u okviru partizanskih, ali i u okviru ravnogorskih jedinica, što je još jedna specifičnost ovog područja. Na ovom području spaseno je oko 30 Jevreja, međutim nismo sigurni da li su svi preživeli rat, kaže dr Timotijević, dodajući da se u Zborniku nalazi spisak svih imena sa analizom svakog pojedinačnog slučaja spasavanja.
