Spomen kompleks borbe i pobede u Čačku ove godine navršava četiri decenije od otvaranja. Mauzolej koji je posvećen palim borcima Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije u Drugom svetkom ratu iz Čačka i okoline, delo je poznatog srpskog arhitekte Bogdana Bogdanovića. Delfina Rajić, direktorka čačanskog Narodnog muzeja, kaže da se spomen kompleks gradio čitavu deceniju i da zauzima jedinstveno mesto u istoriji naše spomeničke kulture.
– Među onima koji brane ugled naše memorijalne arhitekture, koji su najviše doprineli njenoj afirmaciji značajno mesto ima arhitekta Bogdan Bogdanović. Njegov opus je već dobro poznat i nama i svetu. Odbor za izgradnju Spomen parka je 1971. godine sklopio je direktan dogovor sa Bogdanovićem, a konačan ugovor 1974. godine, da bi Spomen park svečano otvoren u leto 1980. godine. Spomenik u Čačku građen je čitavu deceniju. Počeo je kako je ljudima najčešće suđeno da počnu – nemirom, uzbuđenjima i sumnjama, ali ipak desetogodišnje razumevanje, podrška naručioca Saveza boraca i Skupštine grada, omogućili su da ovaj arhitekta ostvari veliko delo i da naša revolucija dobije izuzetan spomenik. Treba naglasiti da spomenik u Čačku karakterom svoje arhitekture ne pripada ni jednoj grupi ranije ostvarenih Bogdanovićevih memorijala niti po svom obliku ima bilo kakve analogije sa drugim njegovim spomenicima. To je njegov prvi mauzolej. Posle mauzoleja na Avali, Lovćenu, Cavtatu, na pitomim obroncima Jelice imamo prvi impresivni mauzolej posvećen palim borcima u Narodno-oslobodilačkom ratu i revoluciji. U spomenik je ugrađeno 1000 tona ljutog jablaničkog granita sa 620 kamenih zveri razjarenih kao u Sumero umetnosti Romanike i Gotike sa gigantskim gredama koje nose kameni krov kao kod starih antičkih hramova. Postupak je skoro identičan onom sa meksičkog hrama maski u Kabahu, ali je obrada grifona rezultat sasvim novog likovnog postupka iz višegodišnje crtačke heurističke igre Bogdanovića posebno igre po modelu Luisa Karola. Inače čačanski mauzolej odlikuje, ne samo stroga geometrijska jedinstvenost graditeljskog arhetipa, nego posebnost. On je po bogastvu plastične ornamentike i po dinamici zverinjih profila izuzetan spomenik u opusu Bogdana Bogdanovića.
,,Vremenom je spomenički kompleks u urbanističkom i komunalnom smislu zanemaren”
– Sa raspadom Jugoslavije i sunovratom socijalističkog istorijskog narativa, spomenički kompleks je u urbanističkom i komunalnom smislu zanemaren što je dovelo do narušavanja izgleda i uređenosti čitavog područja. Ipak predstavnici i dalje aktivnih boračkih organizacija nastavili su da polažu vence pred kosturnicom kao na primer prilikom proslave Dana oslobođenja Čačka 3. decembra. Međutim, od 2012. godine na istom mestu se održava i paralelna komemoracija u organizaciji Ravnogorskog pokreta upotpunjena crkvenim pravoslavnim opelom kao dela šireg revizionističkog talasa i procesa izjednačavanja uloge Jugoslovenske vojske u otažbini i partizanskog Pokreta otpora tokom Drugog svetskog rata. Bogdanović je ovim spomenikom krunisao svoju vokaciju ostvarivši sintezu svoje stvaralačke filosofije, arhitektonske energije i svog umetničkog potencijala. Ovo Bogdanovićevo delo izuzetnošću svoje osobene poetike zauzima jedinstveno mesto u istoriji naše spomeničke kulture. Spomenik u Čačku je i logička nadrgaradnja tridesetogodišnjeg rada u zanesenjačkoj posvećenosti zanatu koji kleše, kuje, lije i beleži hod istorije i pamćenje civilizacije, a Čačku gradu Nadežde i Disa pripada čast što je umeo da prihvati Bogdanovićevu poruku.
U moćne gigantske stepenice ugrađene su savladane, pobeđene zveri i one se dižu prema slobodi pejzaža prema šumi i nebu. U samom podnožju tih stepenica je možda najuzbudljivije Titovo upozorenje, deo iz njegove novogodišnje poruke za 1949. godinu: „Veličina naroda jedne zemlje, cjeni se po tome kako se on drži u danima najtežih iskušenja“, navela je Delfina Rajić.
